დიაბეტი - სერიოზული, მაგრამ შეუმჩნეველი დაავადება

 თამუნა უჩიძე, ახალციხე

დიაბეტი ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული დაავადებაა; რა არის მისი განვითარების ძირითადი რისკფაქტორები და როგორ უნდა ავიცილოთ თავიდან შაქრიანი დიაბეტი..

მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის მონაცემებით, პლანეტის 40-პროცენტი შაქარიანი დიაბეტითაა დაავადებული. დიაბეტის საერთაშორისო ფედერაციის მიერ 2011 წელს გამოქვეყნებული ყოველწლიური ანგარიშის მიხედვით, საქართველოში დიაბეტი მოსახლეობის 3,3 პროცენტს (104 640 ადამიანი) აქვს, 2030 წლისთვის კი ეს მაჩვენებელი 4 პროცენტამდე გაიზრდება.

შაქრიანი დიაბეტი ნივთიერებათა ცვლის დარღვევაა, რომლის დროსაც ადამიანის ორგანიზმს არ შეუძლია ნორმალურად შაქრის, ანუ გლუკოზას შეთვისება, ამიტომ სისხლში შაქრის დონე იზრდება.  

                                                      

დაავადებათა კონტროლის ეროვნული ცენტრის 2010 წლის მონაცემებით, საქართველოში ტიპი ერთი დიაბეტი 19 755 ადამიანს აქვს, ტიპი ორი დიაბეტით კი 58 282 ადამიანია დაავადებული.

ტიპი ერთი შაქრიანი დიაბეტის დროს ზიანდება ინსულინის გამომმუშავებელი უჯრედები, ინსულინი ძალიან მცირე რაოდენობით, ან საერთოდ არ გამომუშავდება. შესაბამისად, ორგანიზმს აღარ შეუძლია სისხლში შაქრის შეთვისება, უჯრედები ვერ იღებენ ენერგიას, “შიმშილობენ”. ტიპი ერთი შაქრიანი დიაბეტი შეიძლება განვითარდეს ნებისმიერ ასაკში, თუმცა მისი ავადობის პიკი ვითარდება 10-14 წლის მოზარდებში, 30 წლის შემდეგ ის უფრო იშვიათად გვხვდება.

ტიპი ორი შაქარიანი დიაბეტი უფრო მოწიფულ ასაკში აქვთ, ხშირად 40 წლის შემდეგ, სხეულის მომატებული მასის ფონზე. ამ ტიპის დიაბეტის დროს გამომუშავდება საკუთარი ინსულინი, მაგრამ “არასწორად”, ანუ, ორგანიზმი შენელებულად და არასაკმარისად რეაგირებს სისხლში გლუკოზის რაოდენობის მომატებაზე და გამოიყოფილი ინსულინი არ არის საკმარისი მთელი გლუკოზის ასათვისებლად.

ჯანმრთელობის სახლის “ნათია 777”-ის ენდოკრინოლოგის დინა მარკაროვას თქმით, ბოლო დროს ძალიან იმატა დიაბეტით დაავადებულთა რიცხვმა და მათ შორის უფრო მეტი რაოდენობა ტიპი ორი შაქრიან დიაბეტზე, ასაკოვნებზე მოდის: “არასწორი ცხოვრების წესი გვაქვს, რითი ვიკვებებით არ ვიცით, ხშირად გზაში გვიხდება ჭამა და ამდენად დიდი რაოდენობით ნახშირწყლებს ვღებულობთ. ესაა მიზეზი წონში მატების”.

მარკაროვა ამბობს, რომ ბოლო პერიოდში დაავადება უცნაურად მიმდინარეობს: “პაცინეტები იმის ჩივილით კი არ მოდიან, რომ წყურვილი და ხშირი შარდვა აქვთ, არამედ აწუხებთ ოფლიანობა, თავის ტკივილი, თავბრუს ხვევა და შემთხვევით აღმოაჩენენ, რომ თურმე დიაბეტით არიან დაავადებულნი”.

მარკაროვას განცხადებით, მიზეზი არასწორი კვება და დარღვეული რეჟიმია, რადგან, როგორც წესი, ადამიანების უმრავლესობა საუზმობს დილით, შემდეგ მთელი დღე მუშაობს და საღამოს შინ დაბრუნებული 8-9 საათზე მიირთმევს იმას, რაც წესით მთელი დღის განმავლობაში უნდა ეჭამა: “დღეში ოთხჯერ უნდა ჭამო და ცოტ-ცოტა. არ არის სირცხვილი თან ატარო მცირეოდენი საკვები. საზღვარგარეთ ამის არავის ერიდება. სამწუხაროდ, საქართველოში ჯანმრთელობას ნაკლებად ვუფრთხილდებით”.   

ენდოკრინოლოგი დიაბეტის გაჩენის ერთ-ერთ განმსაზღვრელ მიზეზად სოციალურ ფაქტორსაც ასახელებს: “ყიდულობენ იმას, რაც იაფია და ადვილი გასაკეთებელი, მაგალითად მაკარონი, ვერმიშელი. ნაკლებად ღებულობენ რძის ნაწარმს და ბოსტნეულს. დიაბეტის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია ხშირი ჭამა და რეგულარულად მიღება ხორცის, ბოსტნეულისა და რძის ნაწარმის”.   

დიაბეტის განვითარების თვალსაზრისით რისკ ჯგუფებს წარმოადგენენ ისეთი ადამიანები, ვისაც აღნიშნული დაავადება გენეტიკაში აქვს, ამიტომ წელიწადში ორჯერ, ან ერთხელ მაინც უნდა გაიკეთონ შაქრის ანალიზი. რისკ ჯგუფს წარმოადგენენ მშობიარეებიც იმ შემთხვევაში, თუ ნაყოფი ოთხ კილოგრამზე მეტს იწონის.

“რამდენიც არ უნდა ჭამოს ქალმა, ოთხ კილოს თუ გადააჭარბა ნაყოფის წონამ, ეს იმას ნიშნავს, რომ რაღაცაა დარღვეული. ამიტომ ორსულებში 24-ე კვირაზე კეთდება შაქრის ანალიზი, რაც სამწუხაროდ არცერთ ქალთა კონსულტაციაში არ აქვთ წესით გაწერილი”, - აცხადებს მარკაროვა.

მისი თქმით, მათ ვისაც აქვთ მაღალი წნევა და გულის იშემიური დაავადება, აუცილებად უნდა გაიკეთონ შაქრის ანალიზიც: “დიაბეტის დროს გამორიცხულია თვითმკურნალობა, ან იმის მიხედვით “მკურნალობა”, თუ რა მედიკამენტებს ღებულობს ასეთ დროს მეზობელი. შაქრის დამწევი წამლების რამდენიმე ჯგუფი არსებობს, ერთს თუ მოუხდება, მეორესთვის დამღუპველი აღმოჩნდება”.

მარკაროვას განმარტებით, დაავადების მიმდინარეობაზე მეტად რთულია, გართულებას მოყოლილი შედეგები: “ხშირად შაქარს ჩივილები არ აქვს. ერთი დღე იღვიძებ და ბრმა ხარ, ან თირკმლის ნაკლებობა გაქვს, ანდაც წყლული გიჩნდება ფეხზე და განგრენა ვითარდება, რაც საბოლოოდ ფეხის ამპუტაციით სრულდება”.

იმ შემთხვევაში, თუ უკვე დადგენილი გვაქვს, რომ გვაწუხებს დიაბეტი, ენდოკრინოლოგი გვირჩევს შევიძინოთ შაქრის ანალიზისათვის სპეციალური აპარატი და კვირაში სამ-ოთხჯერ ვაკონტროლოთ მისი რაოდენობა ორგანიზმში: “თუ ექიმთან მისვლას ვერ ვახერხებთ, ტელეფონით მაინც ავიღოთ კონსულტაცია და იმის მიხედვით მივიღოთ მედიკამენტები. სჯობს მკურნალობაზე თავიდანვე ვიზრუნოთ, თორემ მერე უფრო ძვირი დაგვიჯდება და რა თქმა უნდა, საამისოდ გაიზრდება ხარჯებიც”.

დიაბეტის საერთაშორისო ფედერაციის მიერ გამოქვეყნებული ანგარიშის მიხედვით, 42 ქვეყნის ანგარიშიდან, მხოლოდ 25-ს აქვს სახელმწიფო გეგმა დიაბეტთან დაკავშირებით. საქართველო ამ 25 ქვეყანას შორის არ არის. 2012 წლის სახელმწიფო საბიუჯეტო პროექტში ჯანმრთელობის დაცვის პროგრამებისთვის 360 151 800 ლარია გათვალისწინებული, თუმცა, აქედან არცერთი თეთრი არაა გაწერილი დიაბეტისთვის.

14 ნოემბერი, დიაბეტის დღე, არაერთ ქვეყანაში სხვადასხვა ღონისძიებებით აღინიშნა. ამ დღეს დაიბადა ფრედერიკ ბანტინგი, რომელმაც 1922 წელს ჩარლს ბესტთან ერთად, დიაბეტიანებისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პრეპარატი, ინსულინი აღმოაჩინა.